De medisch-historische context: astma en neurasthenie
In de loop van zijn carrière heeft Professor Adrien Proust over uiteenlopende medische onderwerpen zeventien handleidingen geredigeerd met praktische richtlijnen.
In 1896 verschijnt in die serie het boek van Dr. Edouard Brissaud, ‘L’hygiène des asthmatiques’ waar Adrien Proust het voorwoord voor schrijft. Professor Brissaud schrijft onomwonden dat astma het resultaat is van een neurose, dat er geen genezing noch therapie voor bestaat maar dat men er -gelukkig maar -zelden aan overlijdt. Rondom de verschijningsdatum van dit boek gaat Marcel bij Brissaud op consultatie7, zonder twijfel op verwijzing van zijn vader. Uit de briefwisseling blijkt dat Marcel dit boek niet enkel grondig maar zelfs meerdere keren heeft bestudeerd. Vandaag weten we dat er in dat boek een verzameling van fouten staat opgesomd maar de gecombineerde autoriteit van Brissaud en vader Proust verhief dat boek tot de state-of-the-art over astma, zeker in de ogen van Marcel die zijn vaders expertise hoog inschat. Erg behulpzaam, hoopgevend of opbeurend is die lectuur niet, integendeel. Waar een dokter, naast zijn medisch-technische expertise, een placebo dient te zijn, is dit boek eerder een nocebo. Marcel schrijft: ‘Et maintenant je viens de lire dans Brissaud que chaque crise qu’on se redonne ainsi détraque je ne sais quoi dans l’organisme et hâte le moment final8’.
We onderlijnen ‘qu’on se redonne’, met andere woorden wat je jezelf aandoet. Marcel heeft dat boek herhaaldelijk gelezen en de angstaanjagende beschrijving van het aftakelingsproces maakt diepe indruk. Griezel mee:
“Lorsque les crises d’asthme se répètent coup sur coup, sans rémissions, sans repos, pendant des jours, des semaines, des mois, la résistance nerveuse s’épuise; l’effort est trop grand, surtout trop prolongé pour que l’énergie du malade, mesurée d’avance, y suffise. […] L’asthme aussi semble, en vérité, choisir quelques victimes pour leur faire payer l’invulnérabilité des autres. La névrose cesse alors d’être protectrice. Elle entame si profondément l’organisme, elle redouble si impitoyablement ses coups, que les plus robustes y succombent ; du moins, s’ils ne meurent pas, sont-ils réduits à une manière de misère physiologique telle que les seuls lésions matérielles et destructives des éléments anatomiques peuvent en produire un semblable. […] ce sont les asthmatiques de cette espèce heureusement rare que la cachexie menace plus spécialement. Elle s’installe peu à peu, s’empare d’eux lentement, les amaigrit, les affaiblit, les prive de tout ressort moral ; ils s’abandonnent, cessent de manger, ne dorment plus ; l’anasarque les infiltre, leur myocarde se distend, les bases du poumon se congestionnent, les extrémités se cyanosent, se refroidissent, et ils meurent’9.
Samengevat: als je bij die ongelukkigen behoort die de astma te pakken krijgt, dan kan niets je beschermen en ben je veroordeeld tot een langdurig en traag proces van teloorgang waarbij je lichaam en geest geleidelijk afsterven tot de dood je verlost.
Bovendien schrijft Dr. Brissaud in datzelfde boek:
“Le malade, à beaucoup d’égards, sait ce qui lui est bon, ce qui lui est mauvais. Il a une expérience qui vaut au moins la nôtre, et devant laquelle on fera sagement de s’incliner.”
Voor de aandachtige lezer die Proust zeker was, leest dat als: doe wat je zelf het beste vindt, of scherper: trek je plan. En dat zal Marcel ook daadwerkelijk doen. Hij consulteert iedereen en luister naar niemand behalve naar zichzelf.
Tot in 1905 gaat hij nog regelmatig op consultatie bij Dr. Brissaud maar uit zijn briefwisseling blijkt dat hij de geleerde professor niet erg hoog heeft zitten: ‘Je suis allé ce jour là voire notre cher “Médecin malgré lui” celui qu’il faut presque battre pour le faire parler médecine, Brissaud, plus beau et plus charmant que jamais10.’
In 1897 publiceren professor Proust en zijn collega dr. Gilbert Ballet in diezelfde serie het boek ‘L’Hygiène du neurasthénique’. Ze definiëren neurasthenie als ‘un affaiblissement durable de la force nerveuse, donc une névrose, c’est-à-dire une maladie du système nerveux sans lésion organique connue’. De ziekte treft vooral mannen uit de hogere kringen die zich te buiten gaan aan een druk bestaan waar ze hun tijd volproppen met allerlei ‘onhygiënische’ activiteiten zoals op stap gaan, in theaters rondhangen, uitgebreide soupers, van de ene soirée naar de ander fladderen, etc. Ze nemen niet de tijd om thuis rustig te recupereren van al die drukte. Kortom, de getroffenen zijn mensen die het zich kunnen veroorloven om niet te hoeven werken voor de kost en zich enkel onledig houden met cerebrale activiteiten. Bij arbeiders komt neurasthenie nauwelijks voor, schrijven de geleerde dokters. In de uitvoerige beschrijving van allerlei symptomen, klachten en hun uitlokkende factoren, lijk het wel of vader Proust een gevalsstudie van zijn zoon beschrijft, aldus William C. Carter11.
De boeken van Brissaud en Proust-Ballet stellen dus dat astma een louter psychologisch probleem is dat te wijten is aan neurasthenie (wilszwakte), dat er organisch niets aan de hand is en dat daardoor de prognose slecht is.
Is het trieste resultaat van dit alles dat Marcel uiteindelijk zijn vertrouwen in alle dokters verliest, aan de zelfmedicatie gaat en nooit aan een behandeling zal toe komen die hem mogelijks wel (een beetje) zou hebben geholpen?
Geef een reactie