Door zo kort mogelijk bij de feiten te blijven en zo veel mogelijk interpretaties te vermijden bij de studie van biografiën, getuigenissen en de uitgebreide correspondentie, krijgen we een zicht op de relaties binnen het gezin Proust en komt de persoon Marcel scherp in beeld. 

We ontdekken een normaal gezin, typisch voor zijn Zeitgeist en sociale context en ontmoeten een creatieve, erudiete, intelligente en vooral veerkrachtige, gedreven doorzetter die ondanks zijn fysieke beperkingen tot grote inspanningen in staat is.  

De context 

Adrien Proust (1834-1903), zoon van een niet onbemiddelde kruidenier en neringdoener, petit bourgois uit het kleine dorp Illiers is een intelligente, robuuste, ambitieuze jongeman die geneesheer wordt in het grote Parijs en door keihard te werken een gestage opwaartse carrière kent. Zijn partner Jeanne Weil (1849-1905), is de telg uit een rijke joodse familie van industriëlen en beursmakelaars. Jeanne Weil heeft een uitstekende opleiding gekregen, is belezen, speelt piano, is drietalig en heeft een grote passie voor alles wat kunst en cultuur is. Beide partners zijn een goede partij voor elkaar: de ene brengt geld mee, de ander het vooruitzicht op een hoge sociale status. Zulke eerder zakelijke win-win was toen gebruikelijk bij echtelijke verbintenissen en ging voor op verliefdheid. Men kon enkel hopen dat de liefde tijdens het huwelijk zou opwellen. Dat was zeker het geval bij het echtpaar Proust-Weil die een warme relatie met wederzijds respect en ruimte voor hun onderlinge verschillen zouden kennen.  

De week na hun huwelijk op 3 september 1870 barst de oorlog los en omsingelen Pruisische troepen Parijs. Die bezetting gaat gepaard gaat met zware bombardementen, waarna de chaos in 1871 nog verder aangewakkerd wordt door de opstand van de Communards. Die opstand wordt al snel door het regeringsleger met grof geweld platgeslagen. Velen komen om. Grote delen van de hoofdstad liggen in puin. Veel mensen verliezen hun hele hebben en houden. De economie lig stil. Er is geen werk en dus geen geld. Binnen enkele dagen worden er 300.000 faillissementen aangevraagd door bedrijven en huishoudens. Aan alles is een tekort, men ziet zich verplicht paarden, honden en katten, ja zelfs ratten te eten. Door vaders hoge functie blijft het gezin Proust-Weil gespaard van hongersnood maar het jonge koppel moet toch vele ontberingen ondergaan. Dr. Adrien Proust weigert te verzaken aan wat hij zijn plicht als dokter ziet om te blijven zorgen voor zijn patiënten. Als Jeanne die door de omstandigheden toch al gespannen en ongerust is, zes maanden zwanger is, slaat de schrik haar helemaal om het hart als haar man op straat beschoten wordt. Kort daarna verhuist het jonge koppel naar Auteuil waar ze intrekken bij haar oom Louis.  

Marcel Proust wordt geboren op 10 juli 1871. Geboren uit een Joodse moeder  maakt hem automatisch tot Jood. Godsdienst is in het gezin Proust geen variabele van invloed. Kleine Marcel is zo zwak dat het gezin bang is dat hij het niet haalt. De baby’s zwakte wordt toegeschreven aan de spanningen en angsten die de jonge moeder tijdens  de zwangerschap heeft moeten doorstaan en aan het gebrek aan goede voeding. Marcel vecht zich erdoor en overleeft. Die veerkracht, die levenswil zal hij in zijn getormenteerde leven nog vaak tonen. Als eerste kind van een pril koppel, na een moeilijke zwangerschap, niet gehinderd door ervaring met kinderen plus een dokter als vader die precies weet wat er allemaal verkeerd kan gaan, is de ongerustheid, de bezorgdheid groot. Jeanne vecht als een leeuwin voor haar eerst geborene en is het dan niet normaal, ja zelfs vanzelfsprekend dat dit de basis legt voor hun innige moeder-kind band?    

Het kleine jongetje is snel verkouden, heeft regelmatig allerlei klachten, hooikoorts, slaapt slecht en heeft vaak last van indigestie, kortom een zorgenkind. Al snel heeft hij door dat die vele kwaaltjes ook een voordeel met zich brengen: iedereen, de oom en tantes, het huispersoneel en vooral moeder maken Marcel tot het centrum van het huiselijke leven.  

Het contact met de familie Proust uit Illiers is eerder beperkt. Ze komen zelfs niet naar het huwelijk van hun zoon. Niet omdat er onenigheid was maar eerder omdat Parijs voor die dorpsmensen een verre wereld is waar bovendien een staat van beleg heerst. En waarschijnlijk ook omdat ze zich niet erg op hun gemak voelen bij de rijkdom van de familie Weil. Toch zakt het jonge gezin regelmatig af naar het landelijke Illiers waar de opgroeiende Marcel vooral herinneringen heeft aan zijn leeszomers. Die bezoeken stoppen als zijn hooikoorts en astma de overhand krijgen. 

De familie Weil is een warme en veilige cocon. De rijke ooms en tantes vangen het jonge gezinnetje met veel liefde op. Jarenlang worden alle zomers doorgebracht in Auteuil bij oom Louis. Adrien Proust wordt in de Weil-clan opgenomen, niet in het minst omdat iedereen onder de indruk is van zijn gestage academische en dus sociale opmars.  

In 1873 komt er een broertje bij, Robert Proust. Een robuust en vitaal ventje dat zal uitgroeien tot een sportieve jongeman die in de voetsporen van zijn vader zal treden door zelf ook arts en professor te worden. 

Zoals voor elk oudste kind vergt de komst van een volgende telg enige aanpassing. Maar Marcel en Robert ontwikkelen vanaf het begin een levenslange warme relatie.   

 Kortom, een gezond gezin van liefhebbende ouders, een warm nest van hogere burgerij, met zeitgeist-conforme défauts. Vader ging vreemd, werkte hard en was veel en vaak uithuizig, tot en met gevaarlijke buitenlandse missies aan toe. Zo maakt hij in 1869 een lange expeditie in het Oosten om de verspreiding van cholera, pest en gele koorts in kaart te brengen waarbij hij risico liep om zelf besmet te worden.  Als arts-onderzoeker gaat zijn interesse uit naar het belang van hygiëne, bedenkt hij het cordon sanitaire als beschermingsmaatregel en werkt tesamen met collega’s mee aan de oprichting van een internationale organisatie die later zal uitgroeien tot de World Health Organization.  

Moeder was (over)bezorgd en (over)beschermend naar haar oudste zoon maar bestuurt het huishouden, huispersoneel en budget met vaste hand en brengt haar kinderen goede manieren, karaktersterkte en eruditie bij.