Marcel Proust, de persoon en zijn familie – Eindspel en Odyssee

De beroemde scène die Céleste Albaret beschrijft in haar mémoires ‘Monsieur Proust31’ waarin hij haar trots meldt dat hij het woord ‘FIN’ heeft geschreven en dat hij nu klaar is om te sterven, valt onmogelijk te dateren maar speelt zich ergens af tussen 1916 en 1919 maar zeker voor 192232 zoals Céleste verkeerdelijk schrijft. Dat Proust in 1916 de finale vorm van de RTP klaar heeft maar nog niet de finale dimensie van het werk is een zekerheid. Hij moet en zal nog veel moeten herwerken, verfijnen en toevoegen maar hij is er redelijk gerust op dat zijn werk voldoende af is om te kunnen worden gepubliceerd zoals blijkt uit zijn brief van 22 Mei 1919 aan zijn uitgever Gaston Gallimard: 

Cher Ami,  

Autrement j’ai laissé tous mes cahiers numérotés que vous prendriez et je compte alors sur vous pour faire la publication complète33.  

Hiermee geeft Proust aan dat de grondplannen, het basismateriaal en de steigers voor zijn grote kathedraal voldoende klaar zijn om aan de afwerking te beginnen en dat desnoods iemand anders dat kan doen34. De catastrofe van de Eerste Wereldoorlog belet verdere publicaties maar geeft Marcel de ruimte en de tijd om zijn eigen ‘Sagrada Familia’ in uiterst minutieus gedetailleerd kantwerk steeds verder uit te werken. Net zoals Antonio Gaudi zal ook Marcel niet lang genoeg leven om zijn kathedraal RTP afgewerkt en gepubliceerd te zien.  

In 1919 wint hij met À l’ombre des jeunes filles en fleurs de prestigieuze Prix Goncourt. Le Petit Marcel bloeit open tot Le Grand Proust. Zijn naam en faam schieten stratosferisch omhoog. Le tout Paris wil zijn aandacht, hem ontmoeten, bij hem zijn. Hij trekt zich terug in zijn grot, hij wil zo ongestoord mogelijk verder werken. Steeds zieker en zwakker weet hij dat zijn dagen geteld zijn terwijl hem nog zo veel werk wacht.  

De laatste jaren wegen zwaar. Zijn ziekte, zijn verslaving en zijn algemene verzwakking (cachexie) echoën steeds meer de horror uit Brissaud ’s boek35.  

De vraag of het anders had kunnen lopen als Proust op een andere manier met zijn ziekte was omgegaan kan uiteraard nooit worden beantwoord.   

Zijn verzet tegen de methodiek van beïnvloeding door dokter Sollier tijdens zijn korte opname in 1906, zijn afkeer en ongeloof betreffende die cognitieve beïnvloeding hebben mogelijks te maken met het feit dat Marcel enerzijds overtuigd is van de hopeloosheid van zijn astmatische problemen en anderzijds goed beseft dat zijn manier van leven een averechts effect heeft op zijn klachten. Dat hij niet meer zonder sedativa, stimulantia en hypnotica kan functioneren, beseft hij en hij wil of kan daar niets aan veranderen. Hij heeft enkele keren op eigen houtje geprobeerd die middelen af te bouwen of te vervangen door andere producten, maar zijn astma lijkt dan dubbel zo erg de kop op te steken. Hij zal nooit het echte effect van stoppen, minderen of vervangen van die middelen op zijn astma kennen maar in zijn beleving zijn ze wel causaal gekoppeld, namelijk stoppen met middelengebruik staat gelijk aan hevige en langdurige aanvallen. Bovendien beseft Marcel -zoals elke verslaafde dat ergens beseft- dat hij verslaafd is maar hij gelooft er niet in dat hij daar iets aan kan veranderen en dus oordeelt hij (of scherper gezegd, maakt hij zichzelf wijs) dat het toch geen al te groot probleem is. Deze vicieuze cirkel ontaardt in een draaikolk. De laatste jaren van zijn leven overheerst die vortex zijn bestaan. En toch houdt hij steeds het hoofd boven water want hij kan blijven schrijven en schaven aan de RTP.  Zo dicteert hij in de nacht voor zijn overlijden nog een toevoeging aan de scène waarin de dood van Bergotte wordt beschreven.  

De reis van 1913 tot 1922 wanneer Le Grand Proust als mens in de eeuwigheid verdwijnt en de RTP als basiliek aan de wereld gaat behoren, is een ware odyssee, vol met avonturen,  gevaren, ziekteperiodes, eindeloos geduldig en moedig volhardend verder ploeteren, schrappen en bewerken om erna nog meer te schrijven, kruisverbanden doorheen de 3200 pagina’s aanbrengen, de ondertussen bekende lange zinnen afwisselen met staccato frases, beschrijvende schoonheid opvolgen met filosofische beschouwingen, droefheid interpuncteren met komische passages, en zo kunnen we verder gaan.  

Vanaf 18 november 1922 mag de Lezer Prousts meesterwerk zelf afmaken want de RTP is een invitatie om schoonheid en kunstbeleving te creëren in een eindeloze cirkel waarbij telkens andere aspecten, andere zichtpunten en gelagerde invalshoeken, interpretaties en bijhorende gevoelens naar boven komen.  

Je ne tisse rien du tout, que mon suaire, et si lentement, si péniblement36. 

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *